سیناپس
سیناپس یا همایه (به انگلیسی: Synapse) یک ساختار زیستی در پایانۀ آکسون‌ها است که از راه آن یک سلول عصبی پیام خود را به دندریت یک نورون دیگر یا یاخته [ماهیچه‌ای] یا یک غده می‌فرستد. نورون‌ها، بنیادین‌ترین یاخته‌های عصبی هستند. این یاخته‌ها کار پردازش و رسانش پیام‌های عصبی را بردوش دارند. نورون‌ها از راه رشته‌هایی بنام دندریت پیام را دریافت کرده و از راه رشته‌های دیگری بنام آکسون پیام را به یاختۀ دیگر رسانش می‌کنند. در سیناپس، نورون‌ها (سلول‌های عصبی) به یکدیگر یا به اندام‌های بدن پیوسته نمی‌شوند، بلکه تنها در نزدیکی هم قرار می‌گیرند و با تراوش پیام‌رسان‌های عصبی (مانند گلوتامات، استیل‌کولین یا نوراپی‌نفرین) پیوند برقرار می‌گردد. اگرچه تعداد زیادی سیناپس وجود دارد، ولی می‌توان آنها را به 2 دسته تقسیم‌بندی کرد; سیناپس الکتریکی و سیناپس شیمیایی.
تفاوت سیناپس الکتریکی و شیمیایی در چیست؟
در سیناپس الکتریکی جریان از شکاف پیوندگاه جاری می‌شود. در مقابل، سیناپس شیمیایی قادر به ارتباط سلول به سلول توسط ترشح پیام‌رسان عصبی می‌باشد. این عامل‌های شیمیایی که توسط نورون پیشسیناپسی ترشح می‌شوند، جریان‌های ثانویه در نورون پس‌سیناپسی را بوسیلۀ فعال کردن گیرنده‌های خاصی تولید می‌کنند. در حدود ۱۰۰ نوع پیام‌رسان عصبی شناخته شده است. تقریباً تمام سیناپس‌هایی که برای انتقال پیام در دستگاه عصبی مرکزی انسان از آنها استفاده می‌شود، از نوع شیمیایی‌اند.
دراینگونه سیناپس‌ها، نورون اول در انتهای عصبی خود ماده‌ای شیمیایی به نام ناقل عصبی را ترشح می‌کند. این ناقل به نوبۀ خود با تأثیر بر گیرندۀ پروتئینی غشای نورون بعدی، آن را تحریک و یا مهار می‌کند. سیناپس‌های الکتریکی دارای کانال‌های مایع باز بوده که الکتریسیته را از یک سلول به سلول بعدی منتقل می‌کنند. در این نوع سیناپس، ساختارهای پروتئینی به نام اتصالت شکاف‌دار وجود دارد که به یون‌ها اجازه می‌دهند از داخل یک سلول به سلول بعدی حرکت کنند. این نوع سیناپس در تارهای عضلات صاف و قلبی دیده می‌شود.
اجزاء سیناپس شامل چه مواردی است؟
۱- نورون پیشسیناپسی: نورونی که پیام عصبی را از طریق پایانۀ اکسونی خود منتقل می‌کند.
۲- فضای سیناپسی: فاصله کمی که بین پایانه اکسونی و سلول دریافت‌کننده وجود دارد.
۳- نورون یا سلول پس‌سیناپسی: دریافت‌کنندۀ پیام عصبی
۴- انتقال‌دهندۀ عصبی: ماده‌ای شیمیایی که باعث ارتباط نورون پیشسیناپسی و پس‌سیناپسی می‌گردد. مانند استیل‌کولین در ماهیچه‌ها و گلوتامات در مغز.
مراحل انتقال پیام عصبی در محل سیناپس چیست؟
هنگامی‌که جریان عصبی به پایانۀ اکسونی نورون پیشسیناپسی می‌رسد، وزیکول‌های محتوی انتقال‌دهنده‌ها با غشای سلول آمیخته می‌شوند. سپس مولکول‌های انتقال‌دهنده به فضای سیناپسی آزاد و به گیرنده‌های موجود در غشاء نورون پس‌سیناپسی متصل و سبب تغییر پتانسیل الکتریکی آن می‌شوند. این تغییر ممکن است در جهت فعال کردن یا مهار کردن نورون پس‌سیناپسی عمل کند. در سیناپس سیگنال الکتریکی تبدیل به سیگنال شیمیایی (نوروترانسمیترها) می‌شود. این نوروترانسمیترها به شکاف سیناپسی (فاصله کوچک بین دندریت و اکسون) ریخته شده و سپس به دندریت سلول مجاور می‌رسند و در نهایت این انتقال ادامه پیدا می‌کند.
انتقال سیناپسی به زبان دیگر
وقتی یک تکانۀ عصبی به انتهای آکسون می‌رسد، این تکانه می‌تواند به سلول دیگری منتقل شود. محل ارتباط یک نرون با سلول دیگر سیناپس نامیده می‌شود. در محل سیناپس‌ها به طور معمول نرون‌ها به یکدیگر یا سلول‌هایی که توسط آنها تحریک می‌شوند، نمی‌چسبند، بلکه بین آنها فاصله‌ای وجود دارد که شکاف سیناپسی نامیده می‌شود.
در یک سیناپس، نرون انتقال‌دهندۀ پیام عصبی سلول پیشسیناپسی و سلول دریافت‌کننده، سلول پس‌سیناپسی نامیده می‌شود. بیشترِ تکانه‌های عصبی به وسیله مولکول‌هایی به نام پیام‌رسان عصبی از خلال شکاف سیناپسی منتقل می‌شوند. پیام‌رسان‌های عصبی بوسیلۀ نرون‌ها تولید و درون ریزکیسه‌هایی به نام وزیکول ذخیره می‌شوند. پیام‌رسان‌های عصبی انواع گوناگونی دارند و به روش‌های مختلفی عمل انتقال‌دهندگی خود را انجام می‌دهند. برای مثال ، در ماهیچه‌های انسان پیام‌رسان عصبی اصل استیل‌کولین است. درحالی‌که در مغز گلوتامات پیام‌رسان اصلی است.
طرز عملکرد یک سلول عصبی چیست؟
وقتی نورون توسط یک محرک تحریک می‌شود، این پیام توسط دندریت‌ها که به صورت شاخه‌شاخه هستند، دریافت می‌شود. این پیام توسط دندریت به جسم سلولی یا soma مخابره می‌شود. هسته پاسخ مناسب را به اکسون‌ها می‌دهد. این پاسخ به صورت یک پالس الکتریکی بوده که توسط کانال‌های سدیم و پتاسیم ایجاد می‌شود (پمپ سدیم). در نهایت این پالس به انتهای اکسون می‌رسد. رهایی پیام‌رسان‌های عصبی (تکانه عصبی) باعث رهایی پیام‌رسان عصبی از نرون پیشسیناپسی به شکاف سیناپسی می‌شود. وقتی پتانسیل عمل به انتهای آکسون نرون پیشسیناپسی می‌رسد، وزیکول‌های حاوی پیام‌رسان عصبی به غشای پلاسمایی این سلول متصل، و در آن ادغام می‌شوند. در نتیجه پیام‌رسان‌های عصبی به درون فضای شکاف سیناپسی رها می‌شوند.
وقتی این مولکول‌ها در شکاف سیناپسی منتشر شدند و به سلول پس‌سیناپسی رسیدند، باعث تغییر نفوذ‌پذیری غشای این سلول به یون‌ها می‌شوند. بعضی از پیام‌رسان‌ها به گیرنده‌های پروتئینی ویژه‌ای که بر سطح سلول پس سیناپسی وجود دارند، متصل می‌شوند. در بعضی سلول‌ها مجاری یون‌ها زمانی باز می‌شوند که پیام‌رسان عصبی به این گیرنده‌های پروتئینی متصل شوند. در واقع این گیرنده‌ها خود مجاری عبور یون‌ها هستند. این مجاری را مجاری حساس به مولکول می‌نامند. باز بودن یا بسته بودن این نوع مجاری به اتصال مولکول خاصی (برای مثال، پیام رسان عصبی) وابسته است.
پیام‌رسان عصبی به چه صورت عمل می‌کند؟
پیام‌رسان عصبی باعث تحریک فعالیت سلول پس‌سیناپسی می‌شود یا فعالیت آن را مهار می‌کند. برای مثال وقتی پیام‌رسان عصبی، دریچۀ مجاری حساس به مولکول را باز می‌کند، یون‌ها از خلال غشای پلاسمایی سلول پس‌سیناپسی جابه‌جا می‌شوند. این واقعه باعث می‌شود پتانسیل غشای سلول پس‌سیناپسی بسته به بار یونی که وارد این سلول یا از آن خارج می‌شود، تغییر کند. اگر یون‌های مثبت وارد نرون پس‌سیناپسی شوند، ممکن است پتانسیل عمل تشکیل شود (تحریک). از طرف دیگر، اگر یون‌های مثبت از سلول خارج شوند یا یون‌های منفی وارد آن شوند، ممکن است جلو تشکیل پتانسیل عمل گرفته شود (مهار).
دوپامین باعث تحریک تکانۀ عصبی می‌شود. این پیام‌رسان عصبی دریچۀ سدیم را باز می‌کند. گابا تکانۀ عصبی را مهار می‌کند. این پیام‌رسان عصبی، دریچۀ پتاسیم را باز می‌کند. همۀ پیام‌رسان‌های عصبی که به شکاف سیناپسی آزاد می‌شوند، به گیرنده‌های پروتئینی متصل نمی‌شوند. پیام‌رسان‌هایی که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، برای همیشه در شکاف سیناپسی باقی نمی‌مانند. در واقع، بیشتر پیام‌رسان‌های عصبی پس از رهایی از شکاف سیناپسی پاک می‌شوند.
√ مقالات مرتبط:
راهنمای جامع رجیستر پزشکان در استرالیا
مجتمع آموزشی ARIMGSAS استرالیا
مهاجرت به استرالیا با مدرک پزشکی
